Thép Nga trên thị trường toàn cầu: Cơ hội và thách thức phía trước

Sản lượng xuất khẩu thép Nga sụt giảm dưới tác động của các lệnh trừng phạt

Trước năm 2022, thép Nga được xuất khẩu rộng rãi trên thị trường toàn cầu nhờ lợi thế chi phí, năng lực logistics và vị trí địa lý. Năm 2021, Nga xuất khẩu khoảng 30 triệu tấn thép thành phẩm và bán thành phẩm.

Sau khi Nga xung đột với Ukraine vào tháng 2/2022, các nước phương Tây đã áp đặt nhiều lệnh trừng phạt lên Nga. Liên minh châu Âu (EU) cấm nhập khẩu trực tiếp thép thành phẩm từ Nga vào tháng 4/2022, khiến Nga mất khoảng 35% tổng xuất khẩu thép thành phẩm.

Đến tháng 9/2023, EU tiếp tục cấm nhập khẩu trực tiếp và gián tiếp nhiều sản phẩm thép và sắt, bao gồm cả thép có xuất xứ từ Nga nhưng được gia công tại nước thứ ba. Mỹ, Canada và Anh cũng áp đặt các biện pháp trừng phạt thương mại, dù trước đó họ chỉ nhập khẩu khối lượng nhỏ từ Nga.

Song song, các lệnh trừng phạt tài chính từ phương Tây khiến doanh nghiệp Nga gặp khó khăn lớn trong việc nhận thanh toán và giao dịch bằng USD hoặc Euro.

Những hạn chế này khiến thép thành phẩm xuất khẩu của Nga giảm mạnh từ năm 2022. Tuy nhiên, xuất khẩu bán thành phẩm chỉ giảm nhẹ nhờ EU áp dụng giai đoạn chuyển tiếp, cho phép tiếp tục nhập khẩu trong hạn ngạch nhất định đến năm 2028.

Nga buộc phải chuyển hướng xuất khẩu

Mất đi thị trường phương Tây – vốn là thị trườn xuất khẩu lớn nhất - các nhà sản xuất thép Nga phải chuyển hướng sang những thị trường khác, trong đó có lượng lớn bán thành phẩm xuất sang Trung Quốc. Đài Loan (Trung Quốc) cũng tăng cường nhập khẩu phôi thép Nga, từ 0,7 triệu tấn lên 1,2 triệu tấn mỗi năm trong giai đoạn 2021-2024.

Dù vậy, sự đa dạng hóa này chỉ bù đắp một phần cho mức sụt giảm chung do các lệnh trừng phạt và nhu cầu không ổn định ở các thị trường điểm đến. Lượng xuất khẩu phôi vuông giảm mạnh, trong khi xuất khẩu phôi dẹt giảm ít hơn, và phần nào còn do nhu cầu toàn cầu yếu.

Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục là một thị trường xuất khẩu quan trọng của các nhà sản xuất Nga nhờ vị trí địa lý gần và lợi thế chi phí. Xuất khẩu bán thành phẩm của Nga sang Thổ Nhĩ Kỳ tăng từ năm 2022. Tuy nhiên, trong năm 2024, nguồn cung giá rẻ từ châu Á đã thay thế một phần phôi thép Nga tại thị trường này. Dù vậy, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn duy trì là thị trường nhập khẩu thép tấm chính của Nga.

Ai Cập và một số quốc gia CIS cũng tiếp tục nhập khẩu phôi thép và thép thành phẩm từ Nga. Một số thành viên CIS còn gia tăng mua vào nhờ lợi thế địa lý và giá ưu đãi từ các nhà máy Nga.

Ngoài ra, dữ liệu cho thấy Nga vẫn xuất khẩu thép thành phẩm với khối lượng đáng kể sang Israel và Kazakhstan nhờ giá cạnh tranh và vị trí địa lý thuận lợi. Xuất khẩu sang khu vực MENA, trong đó có Israel, ghi nhận xu hướng tăng.

Sự hỗ trợ từ nhu cầu nội địa Nga dần giảm sút 

Sản lượng thép thô Nga biến động từ năm 2022, nhưng không giảm mạnh bất chấp xuất khẩu suy giảm. Theo báo cáo Triển vọng thị trường thép thô của CRU, sản lượng thép thô của Nga năm 2022 giảm 7% so với cùng kỳ xuống còn 71,6 triệu tấn - chỉ thấp hơn một chút so với mức trung bình 5 năm trước đó - nhờ tiêu thụ trong nước phần nào bù đắp lượng xuất khẩu giảm.

Nhu cầu nội địa được hỗ trợ bởi hoạt động xây dựng, vốn được thúc đẩy từ chương trình thế chấp ưu đãi bắt đầu từ năm 2020 và đầu tư tăng vào hạ tầng. Bên cạnh đó, ngành sản xuất trong nước phục hồi sau khi nhiều tập đoàn quốc tế rút khỏi Nga vì trừng phạt.

Ngành thép Nga đối diện áp lực ngày càng lớn

Trong giai đoạn 2023 – nửa đầu 2024, nhu cầu nội địa ổn định, các nhà sản xuất thép Nga tập trung thị trường trong nước do giá xuất khẩu yếu. Điều này khiến giá chào bán xuất khẩu của Nga duy trì mức cao hơn chuẩn châu Á trong suốt 2023–2024.

Tuy nhiên, từ nửa đầu 2024, nhu cầu trong nước không còn đủ sức chống đỡ cho ngành thép khi kinh tế Nga suy yếu bởi trừng phạt và việc cắt giảm chi tiêu công trong lĩnh vực nhà ở, hạ tầng.

Do đó, để duy trì sản lượng, các nhà máy Nga phải quay lại đẩy mạnh xuất khẩu, dẫn đến việc giá chào bán năm 2025 giảm xuống để thu hút khách hàng.

Nga đứng trước lựa chọn giữa giá trị hay sản lượng

Một thách thức căn bản là Nga có công suất sản xuất 90 triệu tấn thép thô mỗi năm, trong khi thị trường nội địa chỉ tiêu thụ khoảng 45 triệu tấn thép thành phẩm và khó tăng trưởng mạnh. Điều này khiến ngành thép Nga phụ thuộc lớn vào xuất khẩu để duy trì quy mô. Thị trường châu Âu - vừa lớn, vừa giá trị cao, lại gần về địa lý - nay không còn, song Nga vẫn cần xuất khẩu.

Với lợi thế chi phí thấp, Nga vẫn có thể mở ra cơ hội tại các thị trường thay thế. Tuy nhiên, không thị trường nào có thể kết hợp cả quy mô lẫn giá trị như châu Âu. Một số khu vực như Đông Nam Á hay Trung Đông có tiềm năng tăng trưởng, nhưng đi kèm cạnh tranh gay gắt từ các nhà xuất khẩu khác như Trung Quốc cũng như năng lực sản xuất nội địa đang tăng.

Khối lượng xuất khẩu thép thành phẩm Nga có tăng tại một số thị trường sau cú giảm năm 2022, tập trung ở Israel – nơi Nga thay thế nguồn cung từ Thổ Nhĩ Kỳ vì lý do chính trị – và ở các nước CIS ở quy mô nhỏ hơn. Tuy nhiên, đây không phải sự thay thế cơ cấu cho các thị trường đã mất ở EU và các khu vực khác. Xuất khẩu thép thành phẩm Nga khó có thể trở lại mức trước năm 2022.

Trong thời gian tới, Nga có thể tiếp tục duy trì xuất khẩu khối lượng lớn nhưng thiên về sản phẩm giá trị gia tăng thấp hơn, tập trung vào bán thành phẩm và nguyên liệu như HBI. Chi phí thấp giúp Nga linh hoạt hơn về thị trường và chủng loại, nhưng đồng nghĩa với việc Nga dần trở thành nhà cung cấp nguyên liệu thô với giá trị gia tăng thấp. Hiện đã có dấu hiệu cho thấy Nga đang phát triển các thị trường mới cho thép bán thành phẩm, nhưng điều này vẫn chưa đủ để bù đắp khối lượng mất đi từ năm 2022, cũng như lệnh cấm nhập khẩu phôi dẹt từ Nga tại châu Âu sẽ áp dụng từ năm 2028.

T.L